اقتصاد دانش بنیان

افزايش سطح کمي، کيفي و تنوع‌بخشي به محصولات ساخت داخل هم خواسته دولت است و هم آروزي اهل صنعت. علي‌القاعده مشتري و مردم نيز در فضاي رقابتي و بهبود کسب و کار، هم در هنگام خريد محصولات هزينه کمتري مي پردازند و هم درمقياس بزرگ‌تر با افزايش قدرت اقتصادي کشور، راحت‌تر به سر کار مي‌روند، قدرت خريد بيشتري پيدا مي‌کنند و...

در اين‌که چگونه مي‌توان سطح کمي و کيفي توليدات داخل را افزايش داد، نظر واحدي وجود ندارد. اهل صنعت، يکسره سياست‌هاي مديريت اقتصادي را مقصر مي‌دانند، دولت، صنعت را مقصر مي‌داند و مردم هر دو را. با اين وصف به سراغ سه شرکت دانش‌بنيان رفته‌ايم و از آن‌ها پرسيده‌ايم دولت، مردم و خود شرکت‌ها بايد چه کاري انجام دهند تا سطح توليدات داخلي توسعه يابد.

عباسعلي مشکسار، مدير‌عامل شرکت دانش‌بنيان «ايران‌مدار» است. شرکت ايران‌مدار در زمينه سيستم‌هاي کنترل و اندازه‌گيري در صنعت آب فعاليت مي‌کند و اولين شرکت ايراني است که ده سال پيش دست به توليد کنتورهاي الکترومغناطيسي زده است و به قول مدير‌عاملش: «دانش فني ساخت محصولاتمان را از جايي نگرفتيم و اين دانش توسط ما بومي‌سازي شده است.» سايت‌هاي توليدي اين شرکت در شيراز هستند و عمده فعاليت آن‌ها در زمينه توليدات کنتورهاي هوشمند کشاورزي است.

مشکسار حمايت‌هاي مالي دولتي و مديريت بازار را دو عامل مهم در جهت افزايش توليدات داخلي مي‌داند و مي‌گويد: «براي رونق توليد داخلي، توليدکنندگان بايد هم به لحاظ مالي و هم به لحاظ سياستگذاري‌هاي تنظيم بازار، مورد حمايت قرار گيرند. يعني اگر کالايي با قيمت و کيفيت خوب در داخل در حال توليد است، نبايد اجازه واردات کالاي خارجي مشابه داده شود. در واقع توليد‌کننده زماني مي‌تواند نسبت به سرمايه‌گذاري خود مطمئن باشد که يک‌دفعه دروازه واردات باز نشود.»

مدير‌عامل اين شرکت ادامه مي دهد: «نکته‌ ديگر در زمينه حمايت‌هاي مالي و تجهيزات دولت اين است که گرفتن اين تسهيلات بسيار سخت است و توليد‌کننده بايد براي گرفتن آن وثيقه‌هاي ملکي داشته باشد و شرايط سختي را متحمل شود. براي مثال شرکت‌هاي دانش‌بنيان نظير ما مدت‌هاست مي‌توانند از تسهيلات بانکي با سود دوازده درصد استفاده کنند، اما با پايين آمدن سودهاي بانکي اين نرخ همچنان تغييري نکرده است.»

وي نقش توليد‌کنندگان براي افزايش سطح کمي و کيفي توليدات داخلي را نيز بسيار مهم بر‌مي‌شمرد و تاکيد مي‌کند: «چند فاکتور در اين زمينه دخيل است. توليد‌کننده بايد کيفيت کار خود را بالا ببرد و از طرف ديگر محصولاتي را توليد کند که براي مصرف‌کننده، اقتصادي و مقرون به‌صرفه باشد. اگر محصول داخلي، رقيب خارجي داشته باشد بايد به لحاظ قيمت از نمونه خارجي مقرون به‌صرفه‌تر باشد تا خريدار، کالاي ايراني را بخرد. وقتي توليد‌کننده قدرت رقابت داشته باشد، مي‌تواند سطح کمي و کيفي خود را نيز به‌تدريج بالا ببرد.»

مشکسار با اشاره به اهميت حمايت مصرف‌کنندگان و مشتريان از توليدات داخلي مي‌گويد: «عمده فعاليت ما در زمينه توليدات کنتورهاي هوشمند کشاورزي است و مهم‌ترين مشتري ما خود دولت است. يعني لازم است دولت کنتورهاي ما را خريداري کند و در اختيار کشاورز قرار دهد. وزارت نيرو در اين زمينه همکاري‌هاي خوبي با ما انجام مي‌دهد. اگر مشتري و مصرف‌کننده به توليدات داخلي روي بياورند، چرخ توليدات داخل هم به‌مرور بهتر خواهد چرخيد.»

برزو نادرلويي مدير‌عامل شرکت «رسانه‌ساز دانش» است. اين شرکت، يک شرکت دانش‌بنيان در زمينه توليد نرم‌افزار است که به روابط عمومي سازمان‌ها و موسسات آموزشي در زمينه نشر الکترونيک سرويس مي‌دهد و سازمان‌ها مي‌توانند با استفاده از محصولات اين شرکت، محتواهاي سنتي خود را به محتواي ديجيتال تبديل کنند. 

نادرلويي درباره موانع افزايش توليد داخلي مي گويد: «در صنف ما آن چيزي که خيلي مانع توليد محسوب مي شود بحث بيمه و ماليات است. اين امر فقط مختص صنف ما نيز نيست و به نحوي همه توليد‌کنندگان با آن درگير هستند. تا جايي که بعضي‌ها ترجيح مي‌دهند به جاي توليد، به واردات روي بياورند و صرفا قطعات را در ايران مونتاژ کنند. اين امر باعث مي‌شود تا نيروي کار کمتري استخدام کنند و سود بيشتري نيز ببرند.»

او ادامه مي‌دهد: «بنابر‌اين هم بحث بيمه و هم بحث حسابرسي بيمه، گريبان‌گير خيلي از توليدکنندگان شده است. در بحث ماليات نيز خيلي از کشورهاي دنيا نظير هلند، آلمان و... به شرکت‌هايي که در سطح ملي توليدات دارند، معافيت‌هاي مالياتي خيلي زيادي مي‌دهند، اما در ايران خيلي در اين زمينه فعاليتي ملموسي نشده است و بحث ماليات بر‌ارزش افزوده نيز نه‌تنها به اين قضيه کمکي نکرده است، بلکه خيلي وقت‌ها بار اضافي نيز شده است.»

مدير‌عامل شرکت رسانه‌ساز دانش درباره حمايت‌هاي دولتي از صنعت مي‌گويد: «دولت با وضع بخشنامه‌هايي سازمان‌هاي دولتي را ملزم کرده است که از توليدات داخلي استفاده کنند، اما براي مثال در حوزه آي‌تي، وقتي ما به اين مراکز مراجعه مي‌کنيم و محصول دانش‌بنيان خود را معرفي مي‌کنيم، آن‌ها ترجيح مي‌دهند از محصولات خارجي قفل شکسته (کرک شده) استفاده کنند. حتي در خيلي از مواقع مديران دولتي اظهار بي‌اطلاعي از بخشنامه حمايت از توليدات داخلي مي‌کنند و اين کار را براي ما سخت‌تر مي کند.»

نادرلويي با تاکيد بر اهميت همت توليد‌کنندگان به عنوان يکي از راهکارهاي افزايش سطح کمي و کيفي توليدات داخلي، مي‌گويد: «استفاده کردن از افراد خبره يکي از راهکارهاي افزايش توليدات داخل است. شرکت‌هايي نظير ما که دانش‌بنيان هستند، حول ايده‌ها و نوآوري هاي نيروي انساني مي‌چرخند. بنابراين ما به افراد خبره بسيار نياز داريم، ولي اين افراد در حال کم شدن هستند. چون افراد متخصص يا پس از فارغ‌التحصيلي از کشور خارج مي‌شوند يا به دنبال کاري راحت مي‌گردند.»

وي همچنين معتقد است مشتري و مصرف‌کننده يکي از مهم‌ترين عامل‌هاي افزايش توليدات داخلي است و تصريح مي‌کند: «مشتري‌هاي ما بيشتر موسسات دولتي هستند، اما چه موسسات دولتي و چه شرکت‌هاي خصوصي بهترين حمايتشان از توليدات داخل اين است که به شرکت‌هاي داخلي اعتماد کنند. متاسفانه اين اعتماد فعلا وجود ندارد و بايد به نحوي با فرهنگ‌سازي ايجاد شود.»

نادرلويي درباره ريشه اين عدم اعتماد مي‌گويد: «دليل عدم وجود اعتماد به توليدات داخلي از سمت مردم اين است که خيلي اوقات شرکت‌ها کيفيت لازم را به مشتري ارائه نداده‌اند. از سمت ديگر توجيه شرکت‌ها نيز اين است که دولت نيامده موانع توليد را برطرف کند و آن‌ها مجبور شده‌اند سطح کيفي را پايين بياورند.»

وي ادامه مي‌دهد: «بايد از طرفي مردم به شرکت‌هاي داخلي اعتماد کنند و از طرف ديگر اين اعتماد، يک اعتماد کاذب نباشد و شرکت‌هاي داخلي پاسخگوي اعتماد مردم باشند. يعني توليد‌کنندگان داخل بايد بتوانند آن چيزي را که مردم مي‌خواهند، با کيفيت و استانداردهاي لازم به دست مشتري برسانند تا در مقايسه با کالاهاي خارجي حرفي براي گفتن داشته باشند.»

وحيد تات مدير‌عامل شرکت «ايده‌زيست نو‌ترکيب» است. اين شرکت دانش‌بنيان در زمينه توليد محيط کشت سلولي فعاليت دارد و به گفته مدير‌عاملش حدود پنجاه درصد توليد بازار داخلي در اين زمينه را در اختيار دارد. مهم‌ترين مشتريان اين شرکت، مراکز تحقيقاتي، مراکز رشد و دانشگاه‌ها نظير پژوهشکده رويان، رازي، دانشگاه تهران و... هستند.

تات عمده‌ترين راهکار توسعه توليدات داخل را حمايت دولتي مي‌داند و مي‌گويد: «براي رونق توليد ملي، شرکت‌ها نيازمند حمايت هستند که متاسفانه اين حمايت انجام نمي‌گيرد. اکنون مهم‌ترين مشکل شرکت‌هاي دانش‌بنيان مربوط به بحث مالي است. اين شرکت‌ها تواسته‌اند افراد نخبه را کنار هم جمع کنند، اما به لحاظ مالي دچار مشکل هستند. وقتي مي‌گوييم مالي، منظورمان سرمايه در گردش، اجاره و تجهيزات است. ما اين مسائل را قبلا در جلسه ديدار شرکت‌هاي دانش‌بنيان با معاونت علمي و فناوري رياست جمهوري نيز مطرح کرده‌ايم و به ما گفته شد طرح‌هايمان را به صندوق نوآوري و شکوفايي ارائه دهيم تا به ما وام بدهند، اما مشخص نيست اين طرح‌ها پذيرفته مي‌شود يا خير.»

وي ادامه مي‌دهد: «نود درصد شرکت‌ها در فضاهاي استيجاري فعاليت مي‌کنند و اين‌که بتوانند سال بعد در آن مکان بمانند يا خير، مشخص نيست. اين مشکل باعث مي‌شود شرکت‌ها نتوانند خيلي از محصولات دانش‌بنيان خود را توليد کنند، چون در خيلي از مواقع امکان جابه‌جايي محصول وجود ندارد.»

تات با اشاره به اين‌که گذاشتن تعرفه بر روي کالاهاي وارداتي مي‌تواند يکي از راهکارهاي حمايت از توليد داخل باشد، تاکيد مي‌کند: «مهم‌ترين مشکل شرکت‌هاي دانش بينان اين است که جايي وجود ندارد تا محصولات ما را تاييد کند يا گواهي براي محصولاتمان صادر کند. ما اين امر را با معاونت علمي و فناوري رياست جمهوري مطرح کرديم و قرار شد  تاييديه‌هاي خود را از سازمان غذا و داروي وزارت بهداشت بگيريم، اما اين سازمان در زمينه فعاليت ما تخصصي ندارد و عملا نمي‌تواند محصولات ما را بررسي کند.»

او درباره نقش شرکت‌هاي خصوصي در افزايش توليد ملي مي گويد: «مهم اين است که شرکت‌هاي خصوصي فعال شناخته شوند تا بازار خوبي برايشان به وجود آيد، اما با وجود اين‌که افراد متخصص که توانايي اظهار‌نظر فني در مورد محصولات را دارند، وجود دارند، مرکز و نهادي نيست که اين افراد را دور هم جمع کند تا اظهار‌نظرها با اعطاي گواهي‌ها و تاييديه‌ها شکل رسمي بگيرد و مشتريان ما با استناد به اين تاييديه‌ها با خيال راحت محصولات را خريداري کنند و به سراغ محصولات خارجي نروند. در واقع ما هر چقدر درباره کيفيت محصولاتمان صحبت کنيم، وقتي اسم کالاي خارجي مي‌آيد، مشتري ترجيح مي‌دهد از آن استفاده کند.».w

منبع: مجله دانش بنیان